จำปีสิรินธร

จำปีสิรินธร จำปีสิรินธร เป็นพันธุ์ไม้ในวงศ์จำปา โดยได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ใช้ชื่อพระนามาภิไธย เป็นชื่อพืชชนิดใหม่ว่า Magnolia sirindhorniae Noot.& Chalermglin โดยมีชื่อภาษาไทยว่า จำปีสิรินธร พบขึ้นในป่าดิบที่มีลักษณะเป็นพรุน้ำจืดที่ป่าซับจำปา ตำบลซับจำปา อำเภอท่าหลวง จังหวัดลพบุรี เพียงแห่งเดียว เป็นหนึ่งใน 17 ชนิดของไม้ในวงศ์จำปา (MAGNOLIACEAE) ที่พบในประเทศไทย

      โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในปี พ.ศ. 2540 จนถึงปี พ.ศ.2544 มีการสำรวจแหล่งกำเนิดของพันธุ์ไม้ทุกชนิด ทุกแหล่งทั่วประเทศไทย มีการสำรวจการกระจายพันธุ์ การนับจำนวนต้นที่มีอยู่ในสภาพธรรมชาติ มีการศึกษาสภาพของความใกล้จะสูญพันธุ์ ปัญหาของการสืบพันธุ์ ปัญหาของโรคแมลง ปัจจัยควบคุมการกระจายพันธุ์ตามธรรมชาติ ตลอดจนแนวทางในการแก้ปัญหา จากการปฏิบัติงานในโครงการนี้ ได้เข้าสำรวจที่บริเวณป่าซับจำปา (หมายความว่า น้ำซับที่มีต้นจำปาอยู่) จึงได้สำรวจต้นไม้ที่ชาวบ้านเรียกว่า จำปา ปรากฏว่าเป็นจำปีชนิดใหม่ ซึ่งข้อแตกต่างในการแบ่งจำปีกับจำปาในทางพฤกษศาสตร์ หลายประการ สำหรับลักษณะภายนอกที่เห็นชัดเจนคือ ถ้าออกดอกเป็นสีขาวให้เรียกจำปี ถ้าดอกเป็นสีเหลืองให้เรียกจำปา แต่เนื่องจากที่นี่เรียกจำปา เพราะว่าตอนดอกจำปีร่วงลงมาที่พื้นจะกลายเป็นสีเหลือง จึงเรียกเป็นจำปาเพราะไม่ค่อยได้เห็นดอกตอนติดอยู่บนต้น เนื่องจากต้นมีความสูงใหญ่ เท่ากับว่าได้พบพรรณไม้พื้นเมืองในวงศ์จำปาที่เป็นชนิดใหม่ของโลก (new species) ซึ่งทางโครงการฯ ได้ขอพระราชทานชื่อจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ซึ่งได้พระราชทานพระนามาภิไธยของพระองค์ให้เป็นชื่อพรรณไม้ชนิดใหม่นี้ว่า จำปีสิรินธร เมื่อเดือนสิงหาคม 2543 และ ได้รายงานในวารสารจำแนกพรรณไม้นานาชาติ BLUMEA ในปี พ.ศ.2543 ในชื่อของ Magnolia Sirindhorniae Noot.& Chalermglin โดยมีชื่อภาษาไทยว่า จำปีสิรินธร

     ลักษณะพิเศษที่ทำให้ต่างจากจำปีชนิดอื่นๆ คือ แหล่งกำเนิด เป็นป่าพรุที่มีดินเป็นด่าง ต่างจากพรุทั่วไปที่ดินเป็นกรด ซึ่งเกิดจากการทับถมของเศษใบไม้ที่ย่อยสลายไม่หมด และ ทับถมกันไว้เป็นเวลานาน ทำให้พื้นดินมีลักษณะเป็นกรดมากกว่าด่าง แต่ป่าพรุบริเวณซับจำปาเป็นด่าง เพราะดินเกิดจากการย่อยสลายของหินปูนไหลมาปะปนในพื้นที่แห่งนี้ ซึ่งลักษณะเป็นท้องกระทะ ทำให้น้ำใต้ดินที่เกิดจากเขาหินปูนในบริเวณรอบๆ ไหลมารวมสะสมกันทำให้พื้นป่าแห่งนี้เกิดน้ำผุด และ เป็นป่าพรุขึ้น จากลักษณะดังกล่าวนี้เองประกอบกับลักษณะภูมิอากาศในภูมิภาค ทำให้เกิดพันธุ์ไม้ในวงศ์จำปาที่แตกต่างจากจำปีชนิดอื่น สถานที่ค้นพบจำปีสิรินธร ครั้งแรก คือ บริเวณพื้นที่ป่าซับจำปา หมู่ที่ 1 ตำบลซับจำปา อำเภอท่าหลวง จังหวัดลพบุรี เนื้อที่ประมาณ 89 ไร่ โดยพบจำปีสิรินธร จำนวนประมาณ 100 ต้น ในสภาพพื้นที่ที่เป็นป่าพรุน้ำจืดธรรมชาติ

     จำปีสิรินธร ประเทศไทยเรา ได้ใช้พรรณพืชในการสร้างสัมพันธไมตรีกับประเทศเพื่อนบ้าน โดยใช้นำไปปลูก ในประเทศเพื่อนบ้านหลายประเทศ เช่น จีน ฯลฯ

*** จำปีสิรินธร เป็นต้นไม้ประจำโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า ***

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Magnolia sirindhorniae Noot. & Chalermglin

ชื่อเรียกอื่น : จำปา , จำปาสัก

ชื่อวงศ์ : MAGNOLIACEAE

ลักษณะทั่วไป จำปีสิรินธร เป็นต้นไม้ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 20-30 เมตร บางต้นสูงถึง 40 เมตร ขนาดลำต้นเส้นผ่าศูนย์กลางของลำต้นวัดที่ระดับอก (1.30 เมตร) ประมาณ 30-100 เซนติเมตร เปลือกสีเทา มีรูอากาศขนาดใหญ่เห็นเป็นรอยสีน้ำตาล

ใบ    แข็งกระด้าง รูปรีหรือยาวรี เมื่อแห้งจะโค้งกรอบ ใบกว้าง 6-11 เซนติเมตร ยาว 14-30 เซนติเมตร ใบอ่อนมีขนปกคลุมมากทั้งสองด้าน และ มีน้อยลงเมื่อใบแก่

ดอก มีสีขาวนวล กลีบดอกมี 12-15 กลีบ ยาว 4.5-5 เซนติเมตร เมื่อเริ่มแย้ม กลีบดอกด้านนอกมีสีเขียวอ่อนและมีกลิ่นหอม บานอยู่ได้ประมาณ 2 วัน เมื่อใกล้โรยกลีบดอกเปลี่ยนเป็นสีเหลืองและสีน้ำตาล ดอกบานช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนกรกฎาคม

ผล    เป็นช่อยาว 4-6 เซนติเมตร มีผลย่อย 15-25 ผล แต่ละผลมี 1-6 เมตร ผลแก่ประมาณเดือนตุลาคม

นิเวศวิทยา พบขึ้นในป่าดิบที่มีลักษณะเป็นพรุน้ำจืดที่ป่าซับจำปา ตำบลซับจำปา อำเภอท่าหลวง จังหวัดลพบุรี เพียงแห่งเดียว

การกระจายพันธุ์  เป็นพืชเฉพาะถิ่นของประเทศไทย ขึ้นแช่น้ำอยู่ในป่าพรุน้ำจืด ที่ซับจำปา อำเภอท่าหลวง จังหวัดลพบุรี ออกดอกเดือน มิถุนายน-กรกฎาคม ผลแก่เดือนตุลาคม-พฤศจิกายน

-------------------

แหล่งอ้างอิง :